ZALDUN, PRAILE TA ARTZAIAREN IPUIA
Bein baten,
Arantzazu'ra
Markes bat zaldi gañen,
iritsi omen da;
ta, Andra Mari Ama
gurtu ondoren,
galdetu du: «Ostatua nun da»?
Belar-gain
pago-itzalpean,
zapi zuriz maia zai
baserri aurrean.
Ardo t'ogi maian,
ostera zer nai...?
Markesak zer obe bere etxean?
Noiz?
Eguna argitzen, goiz,
erreka-ur garbietan,
baserriko mutilla arrainketan...
Zaldunaren mai-gain,
or nun lau amorrai
agin zorrotz koxkaren zai.
Ta markesa kantari,
yan-edanda ugari;
gero bai arek, urruti,
arkaitz baten ordez, iru ikusi...
–Lau
sagarrez bidali nau
gure etxekandreak, gaur
beorrentzat artuak, markes yaun.
–Nexka-gazte lerden,
sagarrik ederren,
nun ikusia zaitut len...?
–Bizi nau mendi oitan
ner'ogei urteetan.
–Nola ala?; zure esku zuri,
markesaren alabana irudi...
–Beltz, eskuak ala izan ez,
ardi txuri artean
bai-dabiltz, esne-yetzi lanean.
–Nai diet mun egin.
–Urrutitik berdin...
T'erdi dantzan, auntza aiña arin,
arkaitzetara igesi,
gure Mariñaxi.
Markesak, ari yarrai nai...
errekara yausi ta yarri blai!
Pralle bat dago otoitzean,
yun-etorriaz, arizti-pean,
ta, uretan otsa aditua,
zer ote! t'errekaruntz
mendi-bera ba-diua.
–Erru biz eroria naiz;
andikumea egin nai artzaiz,
ta, aren atzetik ibilliz,
ikusi, ardo-begiz,
baten ordez iru arkaitz,–
Markesaren soñekoak,
sasi-arantz gain, eguzkiz legortzen;
ta artean, prallea, erantziz,
saiatu, bere yantziz,
anaia berotzen.
–Nor al naiz? –zaldunak oyu–
nere buru, ezin dizut antzeman...
Eriotz-ondoko soñekoz,
bizirik nola al zagoz,
mendizulo onetan...
Illunabarra zan;
aize biguñez ostoak dantzan.
Beste dana geldi.
Kanpaiak otoitzera dei dagi...
Ba-datoz beralde
artzaien txistu ta arkumeen... meee...!!
Pralleak kantari,
ziotzan gure zaldun yaunari:
–Oñati'ko zalduntxo gazte,
zerk ekarri zaitu gur'alde?
Nola leike, zure zentzua
artzai-eskuetan galdua...?
Gorri, odol-golpez,
eguzkia farrez,
zalduntxoa,
ia itoa,
agurtu naiez;
t'errekatxoa, artean,
aren sudur-aurrean
dator algarai eutsi eziñez...
–Zaldun gazte, etzaite zaputz;
mendiko parra, yostari-uts.
Aurrak ere, mindu nai gabe,
ez al dakite egiten parre?
Pralle xartxo bat naiz,
biotz illuntzen gaitz,
aundimindun,
kopetillun,
neretzat etzaiz.
Soñeko orren barruan,
nere gogo zeruan,
basoan kantari naukazu maiz!
Larri zaitut neskatxa artzai bat
artuta andiki alabatzat.
Biok ez al zerate, urrian,
sortuak seaska batian?
Yainkoa'ren asmoz
egiñak bai-gatoz,
Goitar-neurriz,
yaio-iturriz,
gera ur batekoz;
t'emen Euskalerria'n
odol-garbi errian,
zu ere baserritikan zatoz...
Gurdi-aurre, gazte eder lirain...
Makilla dakar lepoen gain...
Beso-luzatzean iriai,
nun ura bezin zaldun apain?
Elizkizun-aldiz,
soñeko beltz yantziz,
zeinbat duke!
esango nuke
aiek ikusiz...!!
Geratu naiz begira...
baserritarrak dira...
elur bezin alkandora txuriz.
Nere seme, kale-yakintsu,
mendiko berri ez dakizu.
Salamanka'n ba-zan txoria,
kabia ezautu gabia
Urrunenetikan
gure Lege naian;
gu ostera,
urrunera
ikasten yuan.
Erriak ez al dira,
leiotikan begira
neskatxen antzea galdu izan...?
–Biotz poza... Oroi lotsa!
Ikutu nauk nere mendiko otsa...
Asko yakin itxurakin,
nor nintzan ere, gaur arte ez nekin.
Izenez naiz Ganboa,
baserriko seme naiz!!
Laga ikututzen garoa,
nere asabak ebakia dutena maiz...!–
Gure Yesus, Yon'en eskuz,
Yordan-ibaian bataiatu izan.
Markes yaunari, ur preskuz,
artzaiak euskal-bataio eman...
Illargi –gauan lagun–
Oñati-bidera urten!
Zalduna agurtu dezagun...
Zaldiz, beruntz doia... ta aurrak ari kantatzen:
«Orain arro, gero bare,
errekan ur prexkua.
Urrezko pitxarrik gabe,
Aloña'n bataioa...
Bataiu osteko yaira,
izarrak omen ditu maikide...
Ollo bana eman d'ere,
etzaio urtengo merke».
Ta ara nun kito egiña,
Zaldun, Pralle ta Artzain ipuia...