URRUNDIK

Bake-oroi

 

Lenengo idaztia

Estampas interpretadas en español

por Germán María de Iñurrategui

 

 

Ludi-barrena, bertsoetan laguntzaille izan zaitan

Ganuza Lardizabal'eneko Mari Joxepa nere emazteari

Egilleak

 

Ongi-egiña zor diet Euzkadi'tik yaurti niñutenai. Laga bear izan nionian baño, gaur ene aberria maiteagoa det.

      Orregatik diotzat idazti oni URRUNDIK... Erriz-erri, ludi barrena ibilliaz, euskal-gogoa biziago agertu zaitalako, ta bere bearra, berriz, sutu. Iparragirre'kin batera diot nik ere: Estranjeri aldian toki onak ba-dira, bañan biotzak dio... zuaz Euskalerri'ra...!

      Orain zortzi urte, gure aberria odoletan utzi bear izan ondoren, Euzkadi'tik Euzkadi'ra muga igaro, ta –ene Bidasoa maite!– Laburdi'ko Arbona erritxoan Yainkoak aterpe eman zidala, antxen –biotzak negar!– sortu zitzaizkidan, uste-ezian, lendabiziko bertsoak.

      Paris'eko kale-barrena ametsetan zala; Flandes'eko negu-lañupeetan urrengo; gero, berriz, Probentza'n, Mistral'en aberri ori-urdiñean, Cassis Sur Mer itxasertze-uri zoragarrienetako illuntzi gorrizka aietan arrantzaleen txalupak, ixil-ixilik, kaian itxas-ikaraz dantzan, alkarri nola mun egiten begira yarrita..., edonun sortuak izan ditut urrengo bertsoak ere, berez, artara yarri barik, aurretiko asmorik gabe, udaran euri-zaparrada ondoren –oi odol zaparrada!– belarra zelaietan sortzen dan antzera.

      Probentza'n, Mireio egin nuan adiskide kutun, ta berak lagundu gero, Senegal'eraño, itxasoz-itxaso nora yo bear yakin ezik, gora ta bera, itxastar-ijitu antzera, luzaroan erabilli giñuzuela. Amaika aldiz, ontzi zar artan, gauaz, euskeldunak bildu ta, izarrai abestuaz, errimiña leguntzen alegindu bear.

      Illuntzi batean, Marruekos'etik, Ameriketa'runtz urten...!

      Mexiko'n oñak ipiñi orduko, azkatasun besoetara yo ote genduan iruditu, ta alaxe izan ere. Emen, eguzki ta elurrez egindako lurralde eder ontan, amaitu al-izan degu, nolabait, URRUNDIK...

      «Bake-Oroi» ta «Guda Oroi», nere seme biok, naiz eta odolez euskotarrak izan, yaiotzez Ameriketa'ko semeak ditut. Mexikandarrak. Ez izutu, nereok! Ameriketan, euskotarrik ez arrotz...

      Ene poza, itxasotik onuntza bizi zeraten euskal-anai, URRUNDIK... irakurrita, zuen gazteetako oroitzez yantzi ta, «Bake-Oroi» barrena, Euskalerri-maitasuna bizituko ba'zitzaizueke! Gure mendien deia aitu, ibar aietako atsedenez bete, baserri-bakea arnastu, Bizkai-itxasotiko txipristiñez busti, euskotarran izare ta biziera barrena gogoa erabilliaz...

      «Guda-Oroi» irakurrita berriz, sortu bedi zugan, euskotar, gudariaren anai izate arrotasuna.

      Euskal-Gudaria... !

      Ez da ludian bera baño irainduagorik izan.

      Mendian, Euzkadi'ren alde ildako gudariak, luditar aingeru antzekoak zituzun. Berez bake-zale, beargin ta dantzari utsak izanik, mendira urten ta tontorretan il ziran kantari...! Zergatik eta zertarako? Zure erriak, zuk an utzi izandako sendiak, sortu ziñun baserriak, arrotasun ederrez daramakizun abizenak, euskal-gogoaren amaiera ikusi ez zeraten.

      Zuk orain, ez al diezu aiei abestuko? Ta lagundu ez, urrutitik ba'da ere, aien erriari, zure erriari! azkatasun eta zorion-bidean?

      URRUNDIK. . . Amari, seme baten abesti apala.

      Iñurrategi'tar Kermantxo'k erderatu dizkit euskal-olerkiok. Yatorki, nere ustez. Itzez-itz baño, gogoari ardura artuaz, erderari al-danik euskalusai-indar geien emanaz. Tolosa'ko semea bai-da... Biotzeko adiskide ditut, bere ta nere irakasle izanak. Aiek izan nituan lagun, orain amalau urte, Tolosa'tik Urkizu'rako mendi-bidean. Antxen, aztu ezingo detan baserri artantxe, mamindu zitzaizkidan, batean sagasti azpi, bestean sutondo, txiki-txikitatik etxean arnastutako bai Euskalerri-maitasun, bai euskera-zaletasuna.

      Aranoa yaunaren eskutikoak dira, idatzi onek dakarzkizun edergarriak. Bere trebetasun ta euskal-gogo ikara guztiz, egiñak ditu. Olerki batzu, batezere bigarren idaztiko gei-geienak, erriak abestutzekoak izanik, azken-orrietan arkituko dezu, irakurle, bertso-xorta bakoitzari dagokion doñu errikoia. Gazte-gazteetan entzun uste izan ditutan bezela, alaxe ipiñi eraziak ditut. Azkue, Aita Donosti, Guridi, Usandizaga'k... barkatuko al naute.

      Mexiko'k, bere azkatasun-yaia ospatzen duan egun berean idatzia det itzaurre auxe. Mexikandar biotz oro sutu zitun, bai orixe, Hidalgo'k egindako oyuak!

      Esan, Ameriketa'ko erri azkeok: Bolibar'en abendak, kataiez lotua bizi-izate merezi?

      Zatozte, ba, ta entzun gure oyua ere, Sabin'en ezpañetatik igesia, mendiz-mendi, geroztik, eten gabe gurean dabillena: EUSKADI DA EUSKOTARREN ABERRIA...!

 

Tenancingo'n 1944'gn Iraillan